Manastir Hilandar (Atos), Grčka

Svetionik na jedinom srpskom moru

Od X veka, na mestu današnjeg srpskog manastira, kao zadužbina uglednog grčkog monaha Georgija Helandariosa, postojao je manastir Helandrion koji je u godinama posle 1169. napušten i propao od pustošenja gusara i pretvoren u ruševine.                                                                                 Blagodaređi Božjem promislu i vanvremenskoj viziji Svetog Save – princa Rastka Nemanjića, koji je u Hilandaru gledao buduću srpsku svetinju i srpsko bogatstvo, zatražena je od vizantijskog cara Aleksija III Anđela hrisovulja o dodeli imanja. Dobijena je oblast oko manastira Hilandar i Mileja koja je pripadala grčkom manastiru Vatopedu u kojem je Sveti Sava boravio punih devetnaest godina, „da Srbima bude na večni poklon“. Manastir je završen krajem 1199. godine trudom Stefana Nemanje (u monaštvu Simeona) i njegovog sina Save, sa crkvom posvećenom Vavedenju Bogorodice, velikim pirgom (kulom) i kelijama za monahe. Sveti Sava je 1200. godine sastavio tipik i njime odredio kroz naredne vekove poštovan način života u manastiru. Ktitorske obaveze u pogledu Hilandara preuzimaju srpski vladari iz kuće Nemanjića.

Današnju crkvu podigao je kralj Milutin krajem XIII veka, stilski prateći arhitektonsku tradiciju i koncepciju ostalih svetogorskih manastira, a početkom XIV veka na samoj obali Egejskog mora i pirg Hrusiju (danas poznatiji kao Sveti Vasilije) i Milutinov pirg na putu od obale ka Hilandaru, dok je kasniju spoljnu pripratu podigao u vreme pre Kosovske bitke knez Lazar.

Hilandarska crkva živopisana je između 1318. i 1320. godine a slikanje je povereno carigradskom i solunskom slikaru Georgiju Kaliergisu, majstoru „najboljem u Tesaliji“.

Hilandar postaje i ostaje riznica umetničkog blaga, mudrosti, čuvar vere, ljubavi i nade za celokupno biće srpskog naroda u teškim istorijskim vremenima, posvećen neprestanim molitvama i postom generacija monaha.

U XIII veku manastirom prestaje da upravlja iguman i do danas se igumanom tj. Igumanijom Hilandara smatra čudotvorna ikona Bogorodice Trojeručice, zaštitnice čitave Svete Gore i jedino prisutno žensko obličje u svetu bez žena, svetu besprekorne moralne čistote i ljubavi.